کتاب راه رشد (جلد اول)

اگر کسی این دنیا را ببیند و این سه کار را بکند: دل به دنیا نبندد، عزت دنیا این‌قدر برای او نفیس و گران نباشد، تنافس در عزت نداشته نباشد و از ذلت در دنیا جزع نکند: «هَداهُ اللّه بغَیرِ هِدایةٍ مِن مَخلوقٍ»:

انسان در گرفتاری‌های خاص، خدا را خالصانه صدا می‌زند؛ چون آنجا فطرت حرف می‌زند؛ اما بعد که گرفتاری‌اش رفع شد، می‌خواهد ادایش را دربیاورد، ولی نمی‌شود. مثلاً وقتی که بچه‌تان مریض شده و دکترها جوابش کرده‌اند، یک آهی می‌کشی که این آه را بعداً دیگر نمی‌توانی بکشی. یک «یا اللّه» می‌گویی که اگر ضبطش بکنند و ده دفعهٔ دیگر آن را تمرین کنی، نمی‌توانی آن‌طور از عمق دل بگویی. انسان وقتی زبان فطرتش باز شد، خدا را خالصانه صدا می‌زند؛ چه مسلمان باشد، چه کلیمی و یا هر دین دیگری.

ما در امور خودمان همیشه داریم روی پل حرکت می‌کنیم؛ پلی که نه این طرف آن نرده گذاشته‌اند و نه آن طرفش؛ هم این طرفش پرتگاه است و هم آن طرفش. از این جهت به آن می‌گویند صراط، نمی‌گویند طریق. زندگی کلاً عبور از روی پل است و حتماً باید از بین این حدود رد شوید. این فرمان را به هر سمت که بچرخانید، پرتگاه است. لذا انسان باید در همه کارهایش حدود الهی را رعایت کند تا سقوط نکند.

هرگاه دیدید وقتی به بچه‌تان احترام می‌گذارید، مغرور می‌شود و وقتی به او تو ذهنی می‌زنید، رام می‌شود، از عاقبت او بترسید! اینکه به مجرد تشر شما بگوید: چشم، این خطرناک است. بچه‌ای که وقتی شما حرف ناحق می‌زنید، مقابلتان می‌ایستد، این آخر یک چیزی می‌شود. بچه ای که وقتی استخفافش می‌کنی، قهر می‌کند، یک چیزی می‌شود.

آن وقتی که به فکر این است که چه کار کنم تا پیش مردم احترامم بیشتر باشد، چه کار کنم تا مردم من را خوب و پاک و صالح بدانند، این حالتِ شاهی انسان است؛ این حالت دنیاطلبی انسان است؛ یعنی فقط مردم برایش مطرح‌اند و به فکر این است که در چشم مردم، از همه عزیزتر و محترم‌تر باشد و کسی بالاتر از او نباشد؛ این می‌شود شاهی انسان، جهالت انسان، نفسانیت انسان. شیطان می‌خواست که پیش ملائکه از همه محترم‌تر باشد و خدا هم به او بیشتر از همه احترام بگذارد

انسان آفریده نشده برای اینکه کسی او را ببرد؛ بلکه آفریده شده برای اینکه انتخاب کند. شما می‌توانی رفع مانع کنی؛ اما ایجاد مقتضی به شما مربوط نیست؛ مربوط به خود اوست. از این جهت می‌بینید کسانی که بچه‌هایشان را درست تربیت می‌کنند، خیلی سر به سر بچه‌هایشان نمی‌گذارند و بچه‌هایشان خیلی زود نمازخوان نمی‌شوند؛ برای اینکه دم به دم به او نمی‌گویند: پاشو این کار را بکن، پاشو آن کار را بکن.

هر کاری که پدر برای فرزند بکند یک اثری دارد. مثلاً مادر تلاش کرد، زحمت کشید، رفیق‌های خوب برای بچه پیدا کرد، او را از رفاقت با آدم‌های بد برحذر داشت، کتاب‌های خوب برایش گرفت، نصیحتش کرد، زحمت کشید، تلاش کرد، اما این بچه آخرش خراب شد. مادر تمام اجر تربیت را می‌برد. اگرهم این مادر یا پدر مسامحه کردند، بچه را به حال خودش رها کردند اما بچه آدم خوبی شد، مادر را مؤاخذه می‌کنند که تو چرا مسامحه کردی؟ ولو بچه هم آدم خوبی شود.