بریده‌هایی از کتاب حرف‌هایی برای امروزی‌ها

«ویل دورانت» نویسندهٔ برجستهٔ کتاب «تاریخ تمدن» می‌نویسد: «مرگ تمدن‌ها زمانی فرا می‌رسد که رهبران به‌سؤالات جدید پاسخ‌های کهنه می‌دهند!»

مردم آتن سقراط را «خرمگس» می‌نامیدند چراکه مانع «چرت دایمی» آنها می‌شد.

«سهیل» می‌پرسد: «پدر، آیا خوشبختی، فاصلهٔ بین دو بدبختی است یا بدبختی فاصلهٔ بین دو خوشبختی؟!» تأمل می‌کنم و می‌اندیشم، انگار هر دو جمله یک معنا دارد: با این حال، احساس ما نسبت به این دو جمله یکی نیست: «زبان» بر احساس و افکار و رفتار ما تأثیر عمیقی دارد.

در دنیایی که هر ساعت ذهن ما آماج بمباران اطلاعات است بیش از پیش به میراث سقراط نیازمندیم.

«رعایت فاصلهٔ مقدس». نظیر این گفته را «جبران خلیل جبران» نیز در فصل ازدواج در کتاب «پیامبر» آورده است، آنجا که به‌همسران توصیه می‌کند: «جام‌های یکدیگر را پر کنید اما از یک جام منوشید!» تعاملی که بتواند نیاز «درک شدن، عشق و احترام» را برای انسان‌ها برآورده کند نیاز به ظرافت خاصی دارد: نه خیلی دور، نه خیلی نزدیک! تشخیص این فاصلهٔ ظریف کار آسانی نیست چراکه این فاصله در هر فرد و هر ارتباط ممکن است متفاوت باشد. در مورد برخی افراد دیدار هفتگی ممکن است فاصلهٔ مناسب را حفظ کند و در مورد افراد دیگر فاصلهٔ ماهانه یا حتی فصلی! ما برای درک درست این «فاصلهٔ مقدس» نیاز به آموزش و مهارت داریم اما پیش از این که به این آموزش و مهارت برسیم پیش‌نیاز آن را باید برآورده کنیم: طرح‌وارهٔ عصر کشاورزی و جامعهٔ روستایی را «قداست‌زدایی» کنیم و با این حقیقت مواجه گردیم که این طرح‌واره کهن برای نیاز امروز ما پاسخگو نیست. آنگاه قادر خواهیم بود «فلک را سقف بشکافیم و طرحی نو دراندازیم».

«کریستین بوبن»، در گفتاری که در ابتدای این فصل آمد، به نکتهٔ مهمی اشاره کرده است: «رعایت فاصلهٔ مقدس». نظیر این گفته را «جبران خلیل جبران» نیز در فصل ازدواج در کتاب «پیامبر» آورده است، آنجا که به‌همسران توصیه می‌کند: «جام‌های یکدیگر را پر کنید اما از یک جام منوشید!» تعاملی که بتواند نیاز «درک شدن، عشق و احترام» را برای انسان‌ها برآورده کند نیاز به ظرافت خاصی دارد: نه خیلی دور، نه خیلی نزدیک! تشخیص این فاصلهٔ ظریف کار آسانی نیست چراکه این فاصله در هر فرد و هر ارتباط ممکن است متفاوت باشد. در مورد برخی افراد دیدار هفتگی ممکن است فاصلهٔ مناسب را حفظ کند و در مورد افراد دیگر فاصلهٔ ماهانه یا حتی فصلی!

تحقیقات علوم اعصاب (Neuroscience) در این جهت پیش می‌روند که برای هر یک از رفتارها و احساسات انسان‌ها یک فرآیند بیوشیمیایی را شناسایی کنند. اکنون «پرولاکتین» عامل مهر مادری و «وازو پرسین» به عنوان عامل «تعهد زناشویی» معرفی شده‌اند. «سروتونین» بردباری و «دوپامین» تخیل ایجاد می‌کند. «درد» و «لذت»، «خشم» و «عشق»، «عینیت‌گرایی» و «احساس‌مداری»، هر یک فرآیندهایی بیوشیمیایی هستند. اگر این تحقیقات با همین روند ادامه یابند، در چند دههٔ آینده، با کمک مهندسی ژنتیک می‌توان انسان‌هایی مهربان، بردبار، متعهد و خلاق «تولید کرد».

امروز ضرب‌المثل‌های امروزی می‌خواهد. من چند ضرب‌المثل امروزی اختراع کرده‌ام: «دلت‌رو تربیت کن!» «با یه چشم دور رو نگاه کن، با یه چشم جلوی پاتو!» «رانندهٔ خوب، هم حواسش به جاده است، هم به ماشین، هم به بقیهٔ راننده‌ها، هم به خودش! چهارچشمی نگاه می‌کند!»

«لازمهٔ روشنفکری این است که شخص با هیچ رأی و عقیده، عقد اخوت دایم نبندد بلکه التزام خود به هر رأی و عقیده‌ای را مشروط به برهانی بودن، استدلالی بودن، معقول بودن و رجحان معرفتی آن رأی و عقیده بداند.»

بعضی «قراردادهای اجتماعی» مناسب برای «جامعهٔ روستایی»، مناسب «زندگی شهرنشینی» نبودند. اما مشکل اینجا بود که اغلب «قراردادهای مدنی» با گذشت دهه‌ها و سده‌ها تبدیل به «فرهنگ»، «مذهب» و «اخلاق» شده بودند به شکلی که مردم آنها را «فطری، ازلی، الهی و ابدی» تلقی می‌کردند و تغییر دادن آنها با «مقاومت» مواجه می‌شد. چه «مقاومت درونی» (به صورت احساس تردید، احساس گناه، احساس ترس) و چه «مقاومت بیرونی» (مقاومت نهادهای اجتماعی که با حذف قراردادهای قبلی محکوم به حذف بودند).